In the spotlight: buikdansen
Wie aan buikdansen denkt, denkt misschien aan harems vol vrouwen die een sultan proberen te verleiden. Zoals de meeste stereotypen, vertelt dat beeld maar een heel klein deeltje van het verhaal van buikdansen. Of beter: Oriëntaalse dans, want buikdansen is de vooral westerse benaming voor de dans.
In dit artikel vertellen Christel Van de Cappelle (buikdanseres Azimé), Cindy Knapen (buikdanseres Luna) en Vera Van den Berghe van het Amana Dance Theatre je meer over hun favoriete dansstijl.
Luna Bellydance Group
Wat is buikdansen?
Vera: “De term buikdans is in het Westen ontstaan, maar intussen overal ter wereld, ook in Egypte, de meest gebruikte benaming. Een andere benaming is 'Oriëntaalse dans', een letterlijke vertaling van “Raqs Sharqi”. Met ‘Oriëntaals’ bedoelt men dan: “ten Oosten van de Nijl”, een verwijzing naar de Aziatische oorsprong van de dans. Om verwarring te vermijden, zegt men ook 'Oriëntaalse buikdans'.
Buikdans vindt haar oorsprong in de ontmoeting van verschillende volkeren en ligt op het kruispunt van verschillende culturen. Buikdans heeft Afrikaanse en Aziatische wortels en is sterk beïnvloed door het moderne Europa en de Verenigde Staten. Buikdans is een dans van en voor vrouwen, afkomstig uit de onderbuik, het bekken, de baarmoeder. De dans beschrijft en begeleidt alle fases in het leven van een vrouw: van jong meisje tot oude oma.”
Christel: “Buikdansen is een spierdans. We gebruiken tijdens het dansen verschillende spierengroepen (buik-, bekkenbodem-, rugspieren…) die we samen of afzonderlijk aanspreken. Daarin verschilt buikdansen heel erg van onze Westerse dansvormen, die veelal ‘stapdansen’ zijn.”
Welke verschillende stijlen/varianten bestaan er?
Christel: “Er zijn heel veel verschillende stijlen en die variëren dan ook nog per land, en soms ook per regio. Te veel om op te noemen eigenlijk. Ik geef hier graag enkele voorbeelden, maar het is verre van volledig: klassiek Egyptisch, Turks, Libanees, folklore enz. Arabische pop, Tribal Fusion en Fusion zijn dan weer de modernere stijlen.”
Cindy: “Er bestaan een heleboel verschillende stijlen en varianten die allemaal onder de hoofdnoemer “Oriëntaalse dans” vallen. Ik zou ze kunnen onderverdelen in 3 hoofdcategorieën:
- de traditionele Egyptische buikdans, ook wel “Raqs Sharqui” genoemd;
- de verschillende folklore stijlen zoals Saïdi, Khaleegy, Baladi, Shaabi, Fellahi, Melaya, ….;
- de moderne stijlen zoals Show Bellydance, Tribal en Fusion bellydance.
De dans kan er ook heel anders uitzien naargelang het land. Turkse buikdans is bijvoorbeeld heel anders dan Egyptische buikdans.”
Buikdanseres Azimé - ©️ Stefaan Couvreur
Wat zijn de kenmerken van die buikdansen?
Vera: “Buikdans wordt vooral gekenmerkt door de bewegingen van het bekken, torso en schouders. Vooral voor de heupen is er een schat aan ronde, golvende, ritmische, schuddende en trillende technieken. De armen omkaderen deze bewegingen, of voegen er vloeiende figuren aan toe. De focus ligt dus op het lichaam zelf, en niet zozeer op de verplaatsing in de ruimte.
Buikdans wordt traditioneel alleen gedanst. Er is veel ruimte voor improvisatie, al dan niet in dialoog met live muziek. Het is een erg communicatieve dans: de danseres laat zich zien en reageert op het publiek.”
Christel: “Buikdans heeft een heel rijke dans- en bewegingstaal. De stijlen verschillen ook heel erg onderling. Typisch zijn toch wel de ronde bewegingen, en afgeleiden hiervan, van de heupen en van andere lichaamsdelen (zoals de borst, schouders, hoofd enz…). Die ronde bewegingen worden gecombineerd met strakke bewegingen; wat wij accenten noemen. Heel typisch zijn ook de trilbewegingen: de shimmies van de heupen en schouders. Isolatie is toch ook iets specifieks voor buikdans. Je controleert bewegingen door ze te isoleren; dat betekent: door de rest van je lichaam stil te houden.”
Cindy: “Typische accenten zijn die met de heupen. Voorbeelden van de zachtere, golvende bewegingen zijn een buikrol of elegante slangenarmen. Shimmies lijken voor het ongetrainde oog dan weer als ‘schudden met de heupen’, maar elke shimmy heeft zijn eigen techniek. Je gaat een beweging dan eigenlijk op zo’n snel tempo maken zodat het lijkt dat je heupen of schouders ‘vibreren’.”
Elke stijl heeft ook zijn eigen typische bewegingen en klederdracht. Bij de traditionele buikdans draagt men meestal het typische buikdanskostuum met een rok, heupriem en BH, die meestal met parels en pailletten zijn versierd. Men danst o.a. met accessoires zoals sluiers en vingercymbaaltjes.
In de folklore stijlen draagt men meestal lange jurken. Bij Saidi danst men bijvoorbeeld vaak in de typische witte lange jurk (galabeya) en danst men met een stok. Khaleegy is dan weer gekend als de “haardans” waarbij men, soms vrij wild, met de haren zwiert tijdens het dansen. Folklore dansen zijn over het algemeen veel aardser dan de traditionele Raqs Sharqui.
De modernere stijlen zijn pas later ontstaan, onder invloed van het Westen. Die stijlen gebruiken vaak accessoires die origineel helemaal niets met buikdansen te maken hebben, zoals bijvoorbeeld zwaarden, grote Isisvleugels, Chinese sluierwaaiers etc… In de fusion stijlen gaat men buikdansen mixen met andere dansstijlen, zoals flamenco.”
Buikdanseres Luna
Hoe is het buikdansen ontstaan?
Vera: “De geschiedenis van een dans reconstrueren is altijd moeilijk. Beschrijvingen en afbeeldingen kunnen geen beweging weergeven. Daardoor blijft er steeds een deel voorwerp van speculatie en interpretatie. Hoewel buikdans haar huidige vorm grotendeels in de vorige eeuw heeft gekregen, vinden we in de dans ook een aantal verwijzingen naar oeroude culturen, zoals de oude Egyptenaren, de Roma of de Nawwar (een nomadisch volk dat India verliet voor het Midden-Oosten).”
Christel: “Buikdans of Oriëntaalse dans is al eeuwenoud en is een verzamelnaam voor Oosterse dansen die afkomstig zijn uit veel verschillende culturen. Die dansen zouden ontstaan zijn als dansen van priesteressen en later tempeldanseressen. De bedoeling was om er mythologische verhalen mee uit te beelden, ter ere van de goden en met als doel een goede oogst af te dwingen. Men vermoedt dat de eerste “buikdansen” ontstaan zijn in India, en van daaruit verspreid door nomaden naar tal van andere landen.”
Vera: “Toen Napoleon met zijn expeditie omstreeks 1800 neerstreek in Egypte, begon een nieuw tijdperk. Vele Europeanen raakten gefascineerd door de mysterieuze ‘Oriënt’. Het Oriëntalisme kwam tot volle bloei. Omgekeerd wilde de Egyptische heerser Mohammed Ali zijn land moderniseren. Hij werkte daarvoor maar al te graag samen met westerse ingenieurs en bouwheren. De westerse 'gastarbeiders', kunstenaars en wetenschappers stroomden toe. Eén van de meest besproken 'fenomenen' waarmee die westerse reizigers in contact kwamen waren de Ghawazee, de 'dansende vrouwen'.
Die Ghawazee waren beroepsdanseressen, die al eeuwen traditionele feesten opluisterden. Bij optredens werd hen geld toegeworpen, een gewoonte die nog altijd bestaat. De danseressen naaiden de muntstukken op hun kledij als bewijs van hun succes. Vandaag is zo’n 'muntjesgordel' nog steeds een typisch buikdansattribuut. In een tijd dat in het Westen vrouwen letterlijk en figuurlijk 'ingesnoerd' werden, spraken deze 'vrije' vrouwen met hun kronkelende en suggestieve bewegingen tot de verbeelding.”
Christel: “Sinds de Franse kolonisator in Egypte kwam, is het buikdansen fel veranderd. Het werd eerder als een dans om te verleiden gezien én ingezet. Door het Oriëntalisme kregen Oriëntaalse dansen een meer sensuele stijl, en dat zorgde voor een heropleving.”
©️ Stefan Couvreur
Hoe is het buikdansen sindsdien geëvolueerd?
Vera: “Het culturele contact en de uitwisseling tussen Egypte en Europa namen gaandeweg toe. De muziek- en danswereld in Egypte was erg ontvankelijk voor het modernisme en de westerse invloeden. Onder invloed van het Europese ballet werd het bewegingsvocabularium van de Egyptische dans uitgebreid met meer gebruik van de ruimte, met theatrale choreografieën, met lyrische armbewegingen en met gebruik van sluiers.”
Cindy: “De traditionele Raqs Sharqui zoals we die nu kennen, is ontstaan begin 20ste eeuw in de nachtclubs van Caïro. Onder andere de “Opera Casino” van Badiaa Masabni was er heel bekend. In die tijd evolueerde het buikdansen van een improvisatiedans naar een dans die op het podium werd gebracht. Toen werden er voor het eerst choreografieën gemaakt. Elementen uit de folklore stijlen werden gemengd met invloeden uit ballet, zoals het gebruik van draaien, arabesques en verplaatsingspassen. Het is die dansstijl die doorheen de 20ste eeuw ook in de westerse wereld werd geïntroduceerd.”
Christel: “In de jaren 20 zag je in de Amerikaanse filmindustrie dan voor het eerst ‘buikdanseressen’ verschijnen, zoals in Cleopatra en The Sheik. Nogal dikwijls kregen zij de rol van verleidster(s) in een harem. De rollen werden veelal vertolkt door westerse actrices, die de kunst van het buikdansen niet altijd onder de knie hadden. Deels onder invloed van de filmindustrie, werd het misverstand gecreëerd dat buikdansen een dans is om te verleiden. Een misverstand dat nog steeds hardnekkig blijft bestaan.”
Vera: “Die Amerikaanse cabaretdanseressen uit de Hollywoodfilms lieten zich inspireren door het Oriëntalisme en lanceerden hun eigen 'oriental fantasy' act met aangepaste kledij. Het is daar dat de nachtclubbuikdanseressen van Caïro dan weer inspiratie vonden voor hun showkledij. Het typische cabaretkostuum was geboren: een heupgordel met laaghangende wijde rok of broek met splitten aan de zijkant, een met pailletten versierd bovenstuk en een blote buik.”
Cindy: “Zoals elke dansvorm, blijft het buikdansen ook nu nog steeds evolueren. Tegenwoordig wordt de dansscène sterk overmeesterd door invloeden van Russische, Poolse en Chinese dansers. Hun dansstijl is excentriek, met krachtige accenten en vaak zelfs acrobatische invloeden. Ook fusion en show bellydance stijlen winnen alsmaar aan populariteit.”
Buikdanseres Luna
Welke zijn de belangrijkste wedstrijden in buikdansen?
Christel: “Er zijn wereldwijd heel wat festivals, die soms ook een eigen wedstrijd hebben. Daar komen danseressen van over heel de wereld naartoe. Het is daarom moeilijk te zeggen wat de belangrijkste wedstrijden zijn. Persoonlijk zijn we het meest trots op het behalen van de titel van “Bellydancer of the World” in Duitsland, en het winnen van het Beneluxkampioenschap, dat werd gehouden in Nederland.”
Cindy: “Het jammere aan buikdansen is, dat er geen overkoepelende organisatie is die bv. wedstrijden organiseert. Wedstrijden worden vaak op initiatief van dansers georganiseerd, vaak ter promotie van hun eigen festival. Enkele wedstrijden steken er wel bovenuit. Hier in Europa is dat onder andere de “World of Orient”-wedstrijd, de Beneluxwedstrijd en vroeger ook de “Bellydancer of the World”-wedstrijd in Duitsland. Met het overlijden van de organisatrice van die laatste, is het echter onzeker of die wedstrijd in de toekomst nog zal plaatsvinden. De allergrootste wedstrijd vindt plaats in de US, de “Bellydancer of the Universe”-wedstrijd.”
Welke zijn de bekendste dansers in buikdansen?
Christel: “Er zijn wereldwijd tal van bekende dansers, maar dan elk in hun specifieke stijl en soms ook binnen een niche. Ik kan onmogelijk namen beginnen op te sommen. Welke danser je goed vindt, is ook heel persoonlijk. Het hangt sterk af van welke stijl je verkiest. Diva Darina uit Oekraïne, Olga Meos uit Kazakhstan en Zoë Jakes uit de VS zijn voor mij persoonlijk echte kleppers.”
Cindy: “Goh er zijn er een heleboel (lacht). Enkele bekende namen uit de VS zijn Aziza, Sadie, Jillina, Rachel Brice, Suhaila Salimpour, etc… Didem is, denk ik, de meest bekende Turkse buikdanseres. In Egypte in Dina dan weer de superster. Alla Kushnir en bv. David Abraham zijn ook zeer bekende sterren van de nieuwere generatie.”
©️ Kurt Van der Elst
Hoe ben je zelf begonnen met buikdansen?
Christel: “Dat gebeurde eerder toevallig eigenlijk. Er startte een cursus bij mij in de buurt en ik ging even proberen met mijn vriendin. Na les één was het al duidelijk dat het iets voor mij was. Ik hield van de interessante, nieuwe manier van bewegen; dat intrigeerde me. Na al die jaren is de passie alleen maar groter geworden (lacht).”
Cindy: “Ik ben zelf iemand van de “Shakira-generatie”. Ik heb altijd graag gedanst en toen ik Shakira op tv zag dansen, was ik meteen ontzettend geïntrigeerd. Nadat ik op vakantie in Turkije een buikdansshow zag, besloot ik zelf een lesje te proberen. Ik was meteen verkocht! Van één les kwamen meerdere lessen per week en toen kwam ik in contact met een opleiding in Nederland om zelf les te gaan geven. Van daaruit is het zo’n beetje uit de hand gelopen (lacht) en ben ik workshops gaan volgen in België, Nederland, Duitsland, de UK, Egypte, tot zelfs een weekstage in Canada.”
Wat vind je zo fijn aan buikdansen?
Christel: “De controle die je hebt over je lichaam, samen met de techniek om de bewegingen goed uit te voeren, vind ik heel erg uitdagend. Het duurt meestal een tijd voordat je nieuwe bewegingen onder de knie hebt. Maar eens de bewegingen in je muscle memory gebeiteld zitten, dan kan je dingen met je spieren en je lichaam, die enkel in deze stijl van dans voorkomen.
De tips en tricks die ik mijn leerlingen meegeef om op een elegante manier te leren dansen, vind ik zelf ook heel erg belangrijk. Buikdansen geeft je een enorm zelfvertrouwen en leert je van je lichaam te houden. Dat is voor heel veel mensen nodig en waardevol.”
Cindy: “Als ik dans, word ik mijn alter ego. Ik ben dan heel eventjes niet die mama met 2 kids en een niet altijd opgeruimd huis, een te lange to-do lijst en chaotisch hoofd. Even zonder zorgen, even in een andere wereld. Ik word een andere, vrouwelijkere versie van mezelf.
En daarom geef ik ook graag les. Om een plek te kunnen bieden voor ontspanning. Even gek doen, lachen en plezier maken. Zweten, je lichaam totaal nieuwe dingen laten doen, met jezelf lachen als het nog niet lukt, blij zijn als het plots wél lukt. Vrouwen onder elkaar. Om daarna met een leeg hoofd weer naar huis te gaan, met die Oosterse klanken nog even in het achterhoofd.”
Buikdanseres Luna
Hoe populair is buikdansen in België?
Christel: “Ik vind niet dat buikdansen zo heel erg populair is. Het is in elk geval heel wat minder populair dan de andere, Europese dansstijlen. We lopen nog altijd tegen heel wat misverstanden aan. Dat buikdansen bedoeld is om te verleiden, haalde ik al aan. Maar vrouwen denken soms ook dat je er op een bepaalde manier moet uitzien om te kunnen buikdansen.
Eerlijk gezegd komt mijn haar soms recht als ik bepaalde, zeer schaars geklede, jonge vrouwen en meisjes hun moves zie maken op sociale media. De bewegingen die ze uitvoeren hebben niks met buikdans te maken, maar zijn wel heel populair bij een bepaald publiek. Daardoor blijft buikdans een negatieve seksuele connotatie behouden, wat heel erg jammer is. Kortom: Je hoeft zeker niet slank te zijn of een platte buik te hebben om mee te dansen. Buikdansen is geschikt voor iedereen die van dansen houdt.”
Cindy: “Het klopt wat Christel zegt dat buikdansen zeker niet zo populair is als andere mainstream dansen. Toch is de dans nu veel bekender dan pakweg 25 jaar geleden en professionele dansers werken nog steeds heel hard om “onze” dansvorm onder de aandacht te brengen. Je kan tegenwoordig in elke provincie wel ergens buikdanslessen gaan volgen. Een 10-tal jaar geleden was het natuurlijk nog populairder en hadden we een enorme opkomst van de dans; waarschijnlijk omdat er toen dankzij Shakira en Tarkan ook regelmatig buikdansmuziek op de gewone radio te horen was. Hoog tijd dus dat zij nog eens een buikdanshit hebben (lacht).”
Waar kun je in België terecht voor het “echte” buikdansen?
Christel: “Er zijn heel wat goede lesgevers, die het vak kennen en begrijpen, verspreid over heel het land. Mensen die met passie hun beroep uitoefenen en waar leerlingen op de eerste plaats komen. Goede lesgevers brengen goede leerlingen voort; dat is voor mij hét kwaliteitsmerk. Zelf geef ik al jaren met heel veel passie les in Brugge aan 4 verschillende niveaus. Je kunt bij mij terecht voor wekelijkse lessen, maar ook voor themaworkshops en stijlvolle optredens. Check mijn website voor alle info.”
Cindy: “Als je graag een echte buikdanseres aan het werk ziet, kan je in Brussel in diverse restaurants terecht, zoals La Medina of Babdar restaurant, waar wekelijks buikdansers optreden in het weekend. Daarnaast worden er ook regelmatig shows en zogenaamde “Hafla’s” georganiseerd, waar je zowel professionele als amateurdansers aan het werk kan zien. Zo organiseer ik zelf jaarlijks het Belly 2 Belly Festival dat telkens doorgaat eind september. Op zondag 27 januari 2023 is Genk the place to be als je graag 1 van de grootste buikdanssterren, Aziza, aan het werk ziet. Ik zal haar dan namelijk naar België halen voor workshops en een show.
En om zelf te leren buikdansen, kan je een kijkje nemen op mijn website. Ik geef wekelijkse groepslessen in Diepenbeek en Genk, maar ook voor workshops op feestjes, privélessen en zelfs online lessen kan je bij me terecht.”
Wil je meer lezen over buikdansen?
Dan kun je onder meer terecht op de websites van Cindy, Christel en Vera:
Op de pagina www.buikdans.net/texts-verhaal2.htm vertelt Vera Van den Berghe je nog veel meer over de geschiedenis van buikdansen. Haar bijdragen aan dit artikel zijn daarop gebaseerd.